Daşarky kosmiki täsir. Näme üçin ýazylmaýar?
Her 12,000 we 24,000 ýylda planetamyz daşarky kosmiki täsire sezewar bolup,eriň ýadrosyna gönüden-göni täsir edýär. Netijede, ýadro we magmanyň aşa gyzmagy ýüze çykýar we bu ýerdäki global betbagtçylyga sebäp bolýar. Kosmiki täsirleriň Gün ulgamyna edýän täsiri barada nämeler bilinýär?
Birinji fakt. Bu täsir Gün ulgamyna her 12,000 ýyldan bir gezek gelýär we her 24,000 ýyldan has güýçlidir. Dördünji ýataklaryň geohronologiki gözlegleri we1, 2, 3 buz ýadrosynda wulkan atylmagyndan kül gatlaklarynyň seljermesi şaýatlyk edýär (1, 2-nji surat).
Surat. 1. 2013-nji ýyldan bäri global atyşlar. d. 100,000 kal. l. 70˚ s aralygynda w. we 70˚ S. w. Barlar takmynan her 12,000 ýyldan bir aralyk belleýär. Suratdaky tegelekleriň ululygy atylmagyň masştabyna gabat gelýär. Uly gyzyl tegelekleriň takmynan her 24,000 ýyldan bir gezek bolup geçýän has betbagtçylykly atyşlary görkezýändigi bellärliklidir
Çeşme: Brown, S. K. we ş.m. Dördünji atyş ýazgysynyň häsiýetnamasy: Uly ululykdaky partlaýjy wulkan atyşlary (LaMEVE) maglumatlar bazasynyň derňewi. J Appl. Wulkanol. 3, 5 (2014). https://doi.org/10.1186/2191-5040-3-5
Surat. 2. Buz ýadrosy maglumatlaryna esaslanýan soňky 40,000 ýylda wulkan işjeňliginiň gerimi
Wakalaryň radiokarbon bilen kesgitlenýän we degişlilikde tapawut hökmünde görkezilen wulkan atylmalarynyň sanynyň hronologiýasy.
Çeşme: Braýson, R. A. Milankowiç howasynyň zor bilen dört taraplaýyn wulkan modulýasiýasy. Nazary we amaly klimatologiýa 39, 115–125 (1989). https://doi.org/10.1007/bf00868307
Ikinji fakt. Täsir Gün ulgamynyň ähli planetalaryna täsir edýär (has giňişleýin maglumat üçin “Gün ulgamynyň beýleki planetalarynda üýtgeşmeler” bölümine serediň).
Ücünji fakt. Daşarky kosmiki täsir diňe magnit häsiýetlerine täsir edýän planetalaryň ýadrosyna täsir edýär (“Eriň magnit meýdanyndaky üýtgeşmeler” bölümine serediň) we ýadrolaryň planetalaryň içindäki ýagdaýyna serediň (“Esasy bökmek” bölümine serediň). Munuň ýaly täsiriň ägirt uly energiýa bardygyny aýtmaga esas berýär.
Aboveokardaky ähli faktlara syn edip, sorag ýüze çykýar: näme üçin bu täsir entek göni ýazylmady?
Planeter planetasynda häzirki wagtda belli bolan fiziki täsirleri kosmosdan (agyrlyk güýji, elektromagnit, akustiki, kosmiki şöhleleriň we garaňky materiýanyň täsiri) we olaryň ýeriň we beýleki planetalaryň üýtgemegine sebäp bolup biljekdigini yzygiderli gözden geçireliň. 12,000 ýyl.
Ssenariýa 1. Grawitasiýa täsir
Kosmosdan uçup barýan Gün ulgamynyň beýleki jisimler sebäpli ýüze çykýan agyrlyk güýji anomaliýasyna duş gelýändigini kabul edeliň. Soňra Günüň traýektoriýalary, ähli planetalar we olaryň emeli hemralary üýtgär, sebäbi agyrlyk güýjüniň täsiri umuman planetalara täsir edýär. .ýgny, diňe bir özenini däl-de, tutuş planetany ýerleşdirer. Emma beýle bolmaýar.
Käbir alymlar ýupiter ýaly goňşy planetalaryň ýa-da gaz ägirtleriniň ýere ýakynlaşýandygyny, agyrlyk güýji meýdany bilen theeriň ýadrosyna täsir edip biljekdigini çaklaýarlar. Coreöne ýadrosymyzda hasaba alnan üýtgeşmeleriň süýşmegi bilen däl-de, 19954-nji ýylda magnit häsiýetleriniň üýtgemegi bilen başlandygyny bellemek möhümdir (3-nji surat). Diňe şondan soň, 1998-nji ýylda “bökmek” ýadrosy ýüze çykdy5.
Surat. 3. Demirgazyk magnit polýusynyň hereket tizligi (km / ýyl). 1995-nji ýylda demirgazyk magnit polýusynyň süýşme tizliginde ýiti tizlenme ýylda 15 km-den 55 km-e çenli 3,5 gezek hasaba alyndy. Elektromagnit meýdany ýeriň ýadrosyndaky dinamo mehanizmi bilen emele gelýär we şonuň üçin magnit meýdanyndaky üýtgeşmeleriň ýadro üýtgemelerini görkezýändigi äşgärdir
NOAA Magnit Demirgazyk polýusyň ýerleşişi barada maglumatlar: https://www.ngdc.noaa.gov/geomag/data/poles/NP.xy
Massanyň merkezindäki üýtgeşiklik, 1995-nji ýyldan bäri ýadroda bolup geçýän prosesleriň netijesi boldy. Bu munuň sebäbiniň uly kosmos jisimleriniň agyrlyk güýji bolup bilmejekdigini aňladýar. Mundan başga-da, Gün ulgamynda planetar duşuşyklar diňe birnäçe onýyllyk döwürleýinlik bilen ýüze çykýar. Şonuň üçin olar her 12,000 ýylda bir gezek ýadrodaky katastrofiki üýtgeşmeleriň sebäbi bolup bilmez.
Ssenariýa 2. Garaňky mesele
Garaňky materiýanyň häsiýetnamasy, onuň elektromagnit täsirine gatnaşmazlygy6.
Ýöne ýokarda ara alyp maslahatlaşan agyrlyk güýjüniň täsirine gatnaşýar. Bu, diňe özenlerine däl-de, umuman ýyldyzlaryň we planetalaryň hereketine täsir etjekdigini aňladýar. Şeýlelik bilen, daşarky kosmiki täsir garaňky materiýa sebäpli bolup bilmez.
Ssenariýa 3. Elektromagnit täsiri. Pulsar
Gün ulgamymyzyň, mysal üçin pulsardan güýçli elektromagnit şöhlelenmesine sezewar bolandygyny kabul edeliň (4-nji surat).
Surat. 4. Suratda pulsaryň çeper şekillendirilişi görkezilýär. Radio tolkunlarynyň iki şöhlesini çykarýar (gyrmyzy reňkde görkezilýär). Pulsar aýlanýarka, radio tolkunlary maýagyň çyralary ýaly giňişlikde aýlanýar. Çeşme: NASA
Pulsarlar çalt aýlanýar, ägirt uly ýyldyzlaryň çökmegi sebäpli ýüze çykan supernowa partlamalaryndan dörän ýokary magnitli neýtron ýyldyzlary. Pulsarlar radioda radiasiýa, optiki, rentgen ýa-da gamma diapazonlaryny öndürip, döwürleýin impuls görnüşinde ýere gelýär.
Pulsarlar dürli energiýalaryň ýokary maksatly impulslaryny çykarýarlar. Şeýle-de bolsa, “Galaxy” -da Gün ulgamynyň ýolunda şeýle üýtgeşik döwürleýinligi bolan pulsarlar ýok, olaryň arasyndaky aralyk 12,000 ýyl bolar we her sekuntda has güýçli akym çykar.
Ssenariýa 4. Elektromagnit täsiri. Supernowa partlamasy ýa-da gün şöhlesi
Günüň üstünde, alawyň netijesinde elektromagnit şöhlelenmesiniň ýere güýçli ýaýrandygyny ýa-da kosmosyň çuňlugynda adatdan daşary partlamadan elektromagnit impulsyň gelendigini aýdalyň.
Şeýle-de bolsa, rentgen we gamma şöhleleri ýaly elektromagnit şöhleleriniň esasan atmosfera siňýändigini ýadyňyzdan çykarmaň (5-nji surat).
Surat. 5. Elektromagnit tolkunlaryň atmosferadan geçmeginiň shemasy. Awtory: NASA. Surat çeşmesi: https://en.wikipedia.org/wiki/Radio_astronomy#/media/File:Atmospheric_electromagnetic_opacity.svg
Elektromagnit şöhlelenmesiniň diňe iki görnüşi ýeriň ýüzüne baryp biler: görünýän we radio, ýöne olar özenine-de ýetip bilmeýärler.
Şeýlelik bilen, daşarky çeşmeden hiç bir elektromagnit tolkun planetanyň özenine täsir edip bilmez, sebäbi olar diňe Eartheriň içine girmeýär.
Ssenariýa 5. Kosmiki şöhleler
Planeta kosmosdan täsir edýän başga bir daşarky faktor, kosmiki şöhlelerdir. Bular ýokary energiýa bölejikleri: ýagtylygyň tizligine ýakyn tizlikde hereket edýän protonlar, atom ýadrolary, neýtrinler, elektronlar. Olar ekstragalaktiki, galaktiki we gün.
Olaryň köpüsi, ýeriň magnit meýdanynyň täsiri astynda polýuslara tarap süýşüp, ýeriň daşyna aýlanýar.
Zarýad berlen kosmiki şöhle bölejikleri ikinji derejeli elementar bölejikleriň ýagmagyna sebäp bolup, atmosfera ýaýrady (6-njy surat).
Surat. 6. 1 TeV energiýasy bilen başlangyç protondan emele gelýän, 20 km belentlikde atmosfera zarba urýan ikinji derejeli elementar bölejikleriň kompýuter modeli. Kenar ýakasy masştablamak üçin aşakda görkezilýär
Ýeriň atmosferasynda birnäçe kaskad reaksiýalarynyň netijesinde ikinji derejeli subatom bölejikleriniň (esasan elektronlaryň) duşy emele gelýär. Duşuň atasy atmosfera kosmosdan girýän we howa atomlarynyň ýadrolary bilen reaksiýa berýän esasy bölejikdir.
Surat. 7. Protonlaryň dürli bölejiklere bölünmeginiň we ikinji derejeli bölejikleriň duşunyň emele gelmeginiň shematiki şekillendirilmegi. Diagrammada oklar protonlaryň çüýräp bilýän gyz bölejiklerini görkezýär. Bu bölejikler leptonlardan (elektron ýaly) mezonlara we barionlara çenli bolup biler
Ýeriň aşagynda diňe iki görnüşli bölejik bar: muonlar we neýtrinler. Mýunlar ýüzlerçe metr çuňluga aralaşýar, haýallaýar we elektron we neýtrino çüýräp başlaýar. Bu ýagdaýda muonlar ýeriň özenine ýetip bilmeýärler.
Neýtrinos, spaceeriň ýadrosyna ýetip bilýän kosmosdan belli bolan bölejiklerdir. Energyokary energiýa neýtrinleriniň ýeriň içki bölegine täsir etmek ähtimallygy ýokary. Şeýle-de bolsa, olaryň akymy, onda bolup geçýän üýtgeşmeler üçin ýeriň ýadrosyna ýeterlik mukdarda energiýa geçirip biljek derejede uly däl.
Pes energiýaly neýtrinolar, adatça materiýa bilen täsirleşmän ýerden geçýärler (8-nji surat).
Surat. 8. Neýtrinler verselemdäki ideal maglumat göterijilerdir. (с) Irene Tamborra
Gysgaça jemläň. Dürli belli fiziki täsirleriň ssenarileriniň seljermesi, olaryň hiç biriniň - agyrlyk güýji, elektromagnit, akustiki, kosmiki şöhleler ýa-da garaňky maddalar - planetanyň özeninde gönüden-göni hereket edip bilmejekdigini we Gün ulgamynda synlaýan aýlawly üýtgeşmelerimize sebäp bolup biljekdigini görkezýär.
Häzirki wagtda kosmiki täsirleriň gytaklaýyn görkezijileri bar, ýöne olary ölçemek üçin gurallar zerur. Analogiýa hökmünde mikro derejede keseliň sebäbini gözlemek bilen ýagdaýy mysal getirip bileris: elmydama tapyp bilmeris, sebäbi bar bolan wiruslar we kömelekler hakda bilemzok. Bu keselleriň sebäbini tapmak üçin mikro derejede gözlemegi dowam etdirmegiň zerurdygyny aňladýar.
Häzirki ýagdaýy, ähli planetalaryň daşarky kosmiki täsire sezewar bolan Gün ulgamymyzda global pandemiýa hökmünde häsiýetlendirip bolar. Nuclearadro reaksiýalary yzygiderli ýüze çykýan gaz ägirtlerinde-de üýtgeşmeler bolýar. Bu, mikro dünýä derejesinde gözlegleriň zerurdygyny görkezýän daşarky kosmiki täsiriň çeşmelerine düşünmek üçin gözleg meýdanyny ep-esli çäklendirýär.
Bu ýerde fizikanyň başga bir görnüşi bilen ýüzbe-ýüz bolýarys, gipotezany “Kosmiki täsir näme” bölüminde tapyp bilersiňiz. Alymlar ýadroda göni ölçäp bilýän bolsalar, ýadro reaktorynda doza gözegçilikine meňzeş aýyrmak usulyny ulanardylar. Şeýle-de bolsa, ýadro bilen göni ygtyýarymyz ýok. Şonuň üçin häzirki pursatda neýtron ýadrosyndan çykýan neýtrino akymy ýadroda bolup geçýän prosesler barada goşmaça maglumat berip biler.
Ýerdäki betbagtçylykly hadysalaryň öňüni almak üçin adamzadyň iň gowy aňlarynyň birleşmegi we bu çylşyrymly meseläni çözmek üçin zerur şertleriň döredilmegi - planetamyzy daşarky kosmiki täsirlerden öwrenmek we goramak zerurdyr.
Bibliografiýa:
Aruşanow M. L. Howanyň dinamikasy. Kosmos faktorlary. Gamburg: LAMBERT akademiki neşir, 2023. 33-nji sahypa.
Brown, S. K. et al. Characterisation of the Quaternary eruption record: analysis of the Large Magnitude Explosive Volcanic Eruptions (LaMEVE) database. J Appl. Volcanol. 3, 5 (2014). https://doi.org/10.1186/2191-5040-3-5
Bryson, R. A. Late quaternary volcanic modulation of Milankovitch climate forcing. Theoretical and Applied Climatology 39, 115–125 (1989). https://doi.org/10.1007/bf00868307
Viterito, A. 1995: An Important Inflection Point in Recent Geophysical History. Int J Environ Sci Nat Res 29, 556271 (2022). https://doi.org/10.19080/ijesnr.2022.29.556271
1997-1998-nji ýyllarda geodinamiki we geofiziki hadysalaryň birden üýtgemegi. Awtory: Barkin Yu. B., Smolkow G. Yaa. Irkutsk, 2013-nji ýylyň 16-njy sentýabryndan 21-nji sentýabryna çenli Irkutsk, habarçy agzasy PAH B. E. Stepanowyň doglan gününiň 100 ýyllygyna bagyşlanan Gün-ýerüsti fizika boýunça bütin Russiýa konferensiýasy.
Bertone, G. & Hooper, D. History of dark matter. Rev. Mod. Phys. 90, 045002 (2018). https://doi.org/10.1103/RevModPhys.90.045002
Leave a comment